Katarzyna Parzuchowka – trener i specjalista ds. Komunikacji w Środowiskowym Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Warszawa-Wola. Edukatorka prowadząca warsztaty antystygmatyzacyjne z Fundacją eFkropka Osoba z doświadczeniem kryzysu psychicznego.
Czym jest autostygmatyzacja? Na czym polega to zjawisko?
To negatywny sposób myślenia na własny temat z powodu danej cechy jaką się posiada. Zwykle jest to cecha związana ze stereotypem, który jest społecznie przyjęty, np. taką cechą może być choroba psychiczna. Myślę sobie wtedy, że jeśli doświadczyłam kryzysu, to jestem gorsza od innych, słabsza, mniej wartościowa.
Skąd się bierze w myśleniu chorego? z czego wynika?
Źródeł autostygmatyzacji może być wiele i każda osoba przeżywa ją indywidualnie. Najogólniej rzecz biorąc może np. mieć źródło w bardzo niskiej samoocenie albo przekonaniach na swój temat sprzed choroby. Może również być skutkiem stygmatyzacji, słów, sytuacji, które wpędziły osobę z doświadczeniem kryzysu w złe myślenie na swój temat. To drugie jest szczególnie dotkliwe, ponieważ utwierdza osobę chorą w przekonaniu, że inni mogą tak o niej myśleć, że mogą ją gorzej traktować, że to inni mają rację, przez co osoba w kryzysie psychicznym narażona jest na zranienie.
Co jest autostygmatyzacją wewnętrzną? Jak może wyglądać?
Na przykład jestem nastolatkiem, dopiero zaczynam dorastać, budować swoją tożsamość, od jakiegoś czasu źle mi ze sobą, jeszcze nie wiem kim jestem, ale czuję że nie pasuję do otoczenia, do świata. Kiedy dostaje diagnozę, utwierdzam się w przekonaniu, że jestem dziwakiem, zaczynam nawet myśleć, że nic dobrego mnie już w życiu nie czeka.
Jak może dojść do autostygmatyzacji zewnętrznej?
Na przykład mam diagnozę schizofrenii, jestem młodą kobietą przed trzydziestką i idę do ginekologa. Na wizycie wesoły Pan doktor zachęca mnie do starań z partnerem o dziecko, bo czas mija i nie będę już młodsza. Gdy dowiaduje się, że choruję na schizofrenię uważa, że słusznie, że nie mam dzieci i że nie powinnam ich mieć.
Czy autostygmatyzacja może doprowadzić do kryzysu psychicznego?
Oczywiście, że tak. Negatywne myślenie o sobie z uwagi na doświadczenie kryzysu psychicznego może się wiązać z trudnościami w akceptacji tego doświadczenia, a przez to na przykład z odmową lub rezygnacją z brania leków, nie podjęcia leczenia lub przerwaniem go. W ten sposób może powodować kolejne cierpienie, kolejne nawroty.
Co zatem zrobić by nie wpaść w błędne koło autostygmatyzacji?
Uwierzyć na nowo w siebie można na wiele sposobów, np. inspirując się ciekawymi blogami osób, które dzielą się tym, jak zaczęły zdrowieć z kryzysu psychicznego. Na szczęście coraz więcej osób publicznie i otwarcie mówi o swoich doświadczeniach Duże znaczenie ma również zdobywanie nowych relacji i przyjaźni, otaczanie się ludźmi, którzy akceptują nas w pełni, razem z doświadczeniem naszego kryzysu psychicznego i są gotowi przypominać nam w trudnych chwilach jacy jesteśmy ważni i potrzebni.
Jeśli jednak kryzys psychiczny się przydarzy, co należy wtedy zrobić?
Skorzystać z pomocy bliskich oraz profesjonalistów. Umówić się na konsultację z psychologiem, psychiatrą. Kryzys psychiczny często przekracza nasze zasoby i możliwości radzenia sobie. Samotność w trakcie choroby niczego nie ułatwia, trzeba komuś o tym powiedzieć, oprzeć się na czyimś ramieniu, poczuć akceptację i wsparcie. Najważniejsze to nie bać się i nie wstydzić prosić o pomoc.
Jak mówić o swojej chorobie i jak rozmawiać z chorą osobą?
Marzy mi się Polska, w której mówimy o doświadczeniu kryzysu otwarcie i otwarcie o kryzysach rozmawiamy, czy to w domu, czy w pracy, na spotkaniu towarzyskim ze znajomymi albo w szkole. Marzy mi się rzeczywistość w której edukowanie o zdrowiu psychicznym nie jest potrzebne, ale póki jest myślę, że warto zarówno mówiąc o kryzysach, jak i słuchając o nich, mieć sporo odwagi i otwartości. Osób cierpiących z powodu kryzysów psychicznych jest i będzie coraz więcej. Całe szczęście możemy odważnie siebie nawzajem wspierać.
Przeczytaj również rozmowę z Katarzyną Chotkowską
Rozmawiała: Małgorzata Serafin – dziennikarka specjalizująca się w tematach zdrowia psychicznego. Pracowała m.in. w TVP, Superstacji, Wirtualnej Polsce. Prowadzi Program na YT „Farbowanie życia”.