Stygmatyzacja wynika z niewiedzy, lęku, negatywnego podejścia. Opiera się na krzywdzących stereotypach. Sprawia, że na człowieka patrzymy przez pryzmat choroby i nadanej etykietki. Stygmatyzacja dehumanizuje. Niesie za sobą poważne koszty społeczne: dla naznaczonych i dla ich bliskich. Co warto o niej wiedzieć? Przedstawiamy 10 najważniejszych faktów na temat stygmatyzacji.
Z badań wynika, że najchętniej unika się wchodzenia w relacje z osobami z doświadczeniem kryzysu psychicznego.
Negatywne przekonania o osobach z doświadczeniem kryzysu psychicznego mogą mieć wpływ na formy interakcji między chorymi a otoczeniem społecznym. Jednym z najbardziej dotkliwych sposobów reagowania jest unikanie kontaktu z osobą z doświadczeniem kryzysu psychicznego. Jeśli kiedykolwiek znaleźliśmy się – na przykład na jakimś przyjęciu – w sytuacji, gdy osoba, z którą rozmawialiśmy, szybko ucinała rozmowę i odchodziła, a za chwilę widzieliśmy, że prowadzi ożywioną rozmowę z inną osobą, to możemy sobie wyobrazić, jak to wygląda. Jeżeli jednak nie jest to rzecz, której doświadczamy sporadycznie, lecz staje się bardzo typowym wzorcem w większości naszych interakcji z ludźmi z bliższego i dalszego otoczenia, nietrudno jest zauważyć, że to wyjątkowo bolesne doświadczenie. Unikanie jest formą odrzucenia drugiego człowieka, która może być boleśnie odczuwana jako wyraz braku akceptacji.
Unikanie powoduje również, że między ludźmi pojawia się tendencja do dyskryminacji tych, od których się odsuwamy. Zdaniem Linka i Phelan, należy rozróżnić dwie formy dyskryminacji: indywidualną i strukturalną. Dyskryminacja indywidualna odnosi się do oczywistych form jawnej dyskryminacji skierowanej ku osobie, jak np. odrzucenie aplikacji do pracy lub odmowa wynajęcia mieszkania. W badaniach, taka forma dyskryminacji jest najczęściej mierzona właśnie poprzez potrzebę społecznego dystansu. Badania nad dystansem społecznym wobec osób z diagnozą zaburzeń psychicznych są prowadzone również w Polsce. Na przykład, zgodnie z wynikami badań EZOP z 2019 roku – kompleksowego badania stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa i jego uwarunkowań – 56.8% osób nie chciałoby, aby osoba chorująca psychicznie była ich sąsiadem, 67.6% nie chciałaby mieć takiego bliskiego współpracownika, a 81.3% sprzeciwiałoby się takiej osobie w roli zięcia lub synowej.
Strukturalna dyskryminacja natomiast określa nierównowagę i niesprawiedliwości właściwe i nieodzownie wpisane w strukturę społeczną, co działa na niekorzyść stygmatyzowanych grup nawet w przypadku braku indywidualnej dyskryminacji, np. w formie przepisów prawa oraz interpretacji i administrowania tych praw. Innym obszarem strukturalnej dyskryminacji może być alokacja zasobów finansowych – np. wydatki na opiekę medyczną oraz wypłata środków na badania. Według sondażu CBOS z 2008 roku na temat postaw społeczeństwa polskiego wobec osób chorujących psychicznie aż 80% badanych uznało, że „chorzy psychicznie są gorzej traktowani pod względem respektowania ich prawa do pracy, 68% – że pod względem prawa poszanowania godności osobistej, 47% – sprawiedliwego sądu, i 38% – prawa do leczenia”.
Nasilenie postawy dystansowania się wobec chorych badano także w sondażu opinii 7246 mieszkańców dużych miast w Niemczech. Zgodnie z wynikami, które opracowali Gaebel, Bauman i Phil, „stwierdzono, że ponad 40% respondentów byłoby przeciwnych, aby przebywać w jednym pokoju z osobą chorą na schizofrenię, np. w szpitalu, ponad 70% nie poślubiłoby osoby z tym schorzeniem, ale tylko 16% nie wyraziłoby zgody, aby z nią pracować, a ok. 22%, aby mieć ją za przyjaciela”. Badanie te pokazują również zależność, że im bliższy charakter kontaktu z osobą doświadczeniem kryzysu psychicznego (np. rola zięcia/synowej lub żony/męża) tym większa niechęć i dystans do potencjalnej relacji z taką osobą.
Elżbieta Filipow – socjolożka i filozofka.
Opracowane na podstawie:
Gaebel W., Bauman, A. E., Phil, A. E., ‘Interventions to reduce the stigma associated with severe mental illness: Experiences from the Open te Doors Program in Germany’, Canadian Journal of Psychiatry, 2003, 48: 657-662.
Jackowska, E., „Stygmatyzacja i wykluczenie społeczne osób chorujących na schizofrenię – przegląd badań i mechanizmy psychologiczne”, Psychiatria Polska, 2009, tom XLIII, nr 6, 655-670.
Kondycja psychiczna mieszkańców Polski. Raport z badań: „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej – EZOP Polska”, EZOP 2012.
https://ezop.edu.pl/wp-content/uploads/2019/07/EZOP-I_Raport_min.pdf.
Link, B.G., Phelan, J.C., ‘Conceptualizing stigma’, Annual Review of Sociology, 2001, 27: 363-385.
Osoby chore psychicznie w społeczeństwie, CBOS 2008. http://www.prawapacjenta.eu/var/me-dia/File/K124_08_osoby%20chore%20psychicznie%20w%20spo-leczenstwie_CBOS_08.08.pdf.