Stygmatyzacja osoby chorującej psychicznie to nie tylko niemiłe komentarze i chwilowa przykrość. Są jeszcze długofalowe skutki, dotkliwsze, groźniejsze, potęgujące z biegiem lat, które utrudniają, proces zdrowienia i czasami uniemożliwiają powrót do stabilnego życia.
Jak reagujemy na słowa: choroba psychiczna? Czy jest to wyłącznie współczucie? A może jest to obawa, niepokój? A może odraza? Większość tych emocji wynika z niewiedzy czym jest kryzys psychiczny. Dopuszczając te emocje do głosu stygmatyzujemy osoby zmagające się z kryzysem psychicznym, co wpływa negatywnie na proces leczenia. Stygmatyzacja ogranicza odbiór drugiej osoby jedynie do jednej cechy. W tym przypadku jest to choroba psychiczna. Otoczenie spycha nas do roli pacjenta, chorego, kogoś niechcianego, izoluje od społeczeństwa.
Izolacja nie wspiera walki z chorobą, wręcz utrudnia proces zdrowienia. Im częściej doświadcza się stygmatyzacji, tym większa staje się izolacja, tym bardziej rozluźniają się więzi z innymi. Osoba w kryzysie przestaje uczestniczyć w życiu swojej społeczności. Wyjścia ze znajomymi, spotkania klasowe, integracja nowych pracowników – wszystko znika i pozostają cztery ściany. Rodzina, która staje się nadmiernie wyczulona na objawy chorobowe, chroni chorego przed czynnikami stresującymi. Wyręcza go w prostych czynnościach, zachęca do pozostania w domu, przez co umacnia się izolacja, uczucie bycia gorszym, odrzuconym.
Z biegiem czasu coraz trudniej odnowić stare znajomości, a tym bardziej nawiązać nowe. Ucieka szansa na relację romantyczną, związek, czy założenie rodziny. Im dłużej osoba nie uczestniczy w życiu społecznym, tym więcej głosów ze strony społeczeństwa na temat jej inności i wykluczenia, tym głębsza izolacja. Tworzy się błędne koło: stygmatyzacja prowadzi do izolacji, a izolacja do wtórnej stygmatyzacji.
W procesie zdrowienia bardzo ważna jest praca. Zapewnia niezależność finansową, daje możliwość dalszego rozwoju, trenowania kompetencji społecznych, poszukiwania nowych sieci wsparcia. Trudno jednak utrzymać pracę, kiedy leczenie wymaga nieobecności i zwolnień lekarskich, a powrót wiąże się z kłopotliwymi pytaniami i wymownymi spojrzeniami innych. Nie trzeba nikogo wytykać palcem, pojedyncze słowa lub unikanie spotkań odczuwane są bardzo boleśnie. Coraz rzadziej zaprasza się chorującego współpracownika na wyjścia poza pracą. Z każdą kolejną nieobecnością w miejscu zatrudnienia rosną obawy o to, co spotka daną osobę po powrocie.
Plotkowanie, domysły i nieprzychylne komentarze ponownie zamykają w domu – stygmatyzacja spycha chorego z rynku pracy. Na zasiłek, a potem na rentę, ażeby po kilku latach pozostać uzależnionym finansowo od najbliższej rodziny. Osoba w kryzysie psychicznym widzi siebie jako kogoś niepasującego do społeczeństwa i „odstającego” od niego. Unika kontaktów, obawia się odrzucenia i ponownego naznaczenia, z czasem ucieka w samotność.
Niezależnie na co byśmy chorowali, poczucie osamotnienia nigdy nie będzie czymś wspierającym nas i pomagającym w zbieraniu sił. Jeszcze mocniej odczuwane jest to w przypadku kryzysu psychicznego.
Katarzyna Kołacka – absolwentka psychologii na Uniwersytecie im Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seksuolog kliniczny. W trakcie kursu psychoterapii.
Bibliografia:
Cechnicki A., Wojciechowska A. Zależności pomiędzy właściwościami sieci społecznej a wynikami leczenia osób chorujących na schizofrenię w siedem lat od pierwszej hospitalizacji. Psychiatr. Pol. 2007; 41(4): 513–525
Jackowska E., Stygmatyzacja i wykluczenie społeczne osób chorujących na schizofrenię – przegląd badań i mechanizmy psychologiczne, Psychiatria polska 2009, tom XLIII, nr 6, strony 655-670
Podogrodzka-Niell M., Tyszkowska M., Stygmatyzacja na drodze zdrowienia w chorobach psychicznych – czynniki związane z funkcjonowaniem społecznym, Psychiatr. Pol. 2014; 48(6):1201–1211 PL ISSN 0033-2674
Świtaj P. Doświadczenie piętna społecznego i dyskryminacji u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii; 2008.
Świtaj P. Rola diagnozy psychiatrycznej w procesie stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Post. Psychiatr. Neurol. 2009; 18(4): 377–386.
Wciórka B., Wciórka J. Osoby chore psychicznie w społeczeństwie. Warszawa; Komunikat z badań CBOS; 2008.