Kilka razy w życiu zdarzyło mi się ocenić książkę po okładce. Później było mi wstyd przed samą sobą, gdy okazało się, że była to wspaniała literatura. A ile razy Tobie zdarzyło się ocenić człowieka przez pryzmat jego choroby? Wstydziłeś się? Nie? A powinieneś. Choroba psychiczna to nie jest powód do wstydu. Wstydem jest za to przyklejanie łatki osobom w kryzysie.
Oni są jacyś dziwni
Stygmatyzacja to społeczna niechęć, negatywne nastawienie do grupy ludzi ze względu na charakteryzujące je właściwości fizyczne lub psychiczne. Stereotypy na temat zdrowia psychicznego przekazywane z pokolenia na pokolenie w społeczeństwie, mediach, popkulturze, spowodowały, że osoby doświadczające kryzysu psychicznego odbierane i postrzegane są jako niebezpieczne, agresywne, nieprzewidywalne. Oceniamy je jako niegodne zaufania, niezdolne do pracy i funkcjonowania w społeczeństwie.
Zjawiska stygmatyzacji nie możemy dłużej ignorować. W dzisiejszym świecie, w momencie gdy według badań kryzys psychiczne dotknął, dotyka lub dotknie co czwartą osobę w Polsce, musimy zrobić wszystko by zdrowie psychiczne przestało być tematem tabu i by z mitami na temat chorób i chorych rozprawić się raz na zawsze. 25% Polaków przejdzie kryzys psychiczny w różnym stopniu nasilenia. Oznacza to, że w swoim najbliższym otoczeniu mamy osobę, która się z czymś zmaga.
Ty wariatko!
Paleta stygmatyzujących określeń i zachowań jest bardzo szeroka. Czy w innych dziedzinach medycyny choroba wiąże się z epitetami? Stereotypami? Czy zwolnilibyśmy z pracy kogoś, kto leczy się kardiologicznie? Czy zaczęlibyśmy unikać osoby, która ma problemy z tarczycą? Czy obgadywalibyśmy za plecami osobę po przeszczepie?.
Stygmatyzujące słowa są używane nie tylko do określania osób z chorobą psychiczną, ale również w formie epitetu, gdy chcemy kogoś ocenić, obrazić. “Psychol”, “wariat”, “schizol”, między innymi takie określenia pojawiają się, gdy nie zgadzamy się czyjąś opinią, nie akceptujemy jego poglądów, gdy nie podoba nam się czyjeś zachowanie. Z ogromną łatwością pod wpływem emocji, z braku argumentów albo odpowiednich określeń używamy zdrowia psychicznego do obrażania innych ludzi.
Jestem sobą, a nie moją chorobą.
Mam na imię Gośka, choruję na depresję. Jestem Gośką, nie depresją. Nie jestem też depresantką. Tak jak osoba z doświadczeniem schizofrenii nie jest schizofrenikiem. W pewnym momencie życia doświadczyłam kryzysu psychicznego. Depresja nie oznacza, że jestem tylko smutna, leżę pod kołdrą i ciągle płaczę. Tak stereotypowo jest postrzegana ta choroba. Mimo, że leczę się na depresję, funkcjonuję normalnie. Do depresji w pewnym momencie doszły zaburzenia lękowe z atakami paniki. Wstydziłam się o tym mówić komukolwiek, bo wiedziałam, że jedyna odpowiedź na jaką mogę liczyć to marnie pocieszające pytanie “Czego Ty się boisz? Przecież nic się nie dzieje.
Osoba z doświadczeniem kryzysu psychicznego, która spotka się ze stygmatyzacją na polu zawodowym, prywatnym, rodzinnym, towarzyskim ma poczucie, osamotnienia, niezrozumienia. To może doprowadzić do izolacji, samotności, która utrudnia wyjście z kryzysu. W procesie leczenia obok farmakoterapii i psychoterapii ważne jest również wsparcie otoczenia.
Nie ma się czego wstydzić
Choroba psychiczna to nie powód do wstydu. To choroba, którą się leczy. Czy wstydzimy się złamanej ręki? Czy czekamy aż kość sama się zrośnie? Nie. Idziemy do specjalisty, a potem z dumą nosimy kolekcję kolorowych podpisów na gipsie. Dlaczego osobie ze złamaną ręką, pomagamy bez chwili wahania, a odwracamy się od człowieka, który doświadczył kryzysu psychicznego? Odgradzamy się murem nieufności.
Co zrobić, żeby przeciwdziałać stygmatyzacji? Żeby każdy zastanowił się dwa razy, zanim nazwie kogoś wariatem. Zanim wycofa się ze znajomości, gdy usłyszy, że ktoś żyje z chorobą psychiczną? Mówić głośno o zdrowiu psychicznym, nie unikać kontaktu z osobami po kryzysie. Posłuchać historii takiej osoby. Zobaczyć w nim człowieka, a nie jego chorobę.
Małgorzata Serafin – dziennikarka specjalizująca się w tematach zdrowia psychicznego. Pracowała m.in. w TVP, Superstacji, Wirtualnej Polsce. Prowadzi Program na YT oraz Podcast na temat zdrowia psychicznego, gdzie rozmawia z osobami z doświadczeniem kryzysu.