Chorzy z zaburzeniami psychicznymi sami tworzą sobie ograniczenia. Wynika to z tego, jak są traktowani przez otoczenie: najbliższych, znajomych, sąsiadów, osoby obce. Zwykle postrzegani są w sposób negatywny, jako nieprzewidywalni, dziwaczni, niebezpieczni. I najczęściej zdają sobie z tego sprawę.
Ma to negatywny wpływ na wiele aspektów życia, między innymi na ich aktywność zawodową. Według badań na temat aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością z powodu choroby psychicznej, 48% osób z niepełnosprawnością w znacznym stopniu i 32% niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym nigdy nie podjęło pracy. W grupach z innymi niepełnosprawnościami (niewidomych, niesłyszących, z niepełnosprawnością ruchową) odsetek nigdy nie pracujących jest dużo niższy1.
Z kolejnych badań2 wynika, że aż 17,8% ankietowanych nie chciałoby mieć za współpracownika osoby chorującej psychicznie. 10,6% przyznaje, że nigdy nie zatrudniłoby osoby, korzystającej z pomocy psychiatrycznej.
W zespołach leczenia środowiskowego w centrach zdrowia psychicznego pracują asystenci zdrowienia. Są to osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego. Po ustabilizowaniu się stanu zdrowia, przechodzą oni specjalistyczny kurs i zostają pracownikami centrów zdrowia psychicznego. Towarzyszą pacjentom w procesie zdrowienia, wspierają ich, prowadzą grupy wsparcia. Ich rola w procesie zdrowienia jest ogromna. Ich praca działa terapeutycznie na nich samych, jak i na pacjentów, którymi się opiekują.
„Kiedy miałam siedemnaście lat lekarze powiedzieli mi, że mam schizofrenię. Powiedzieli, że nigdy nie będę miała normalnego życia, że zawsze będę musiała zażywać leki i że nigdy nie wyzdrowieję. Na szczęście byli w błędzie”. Przytoczony fragment pochodzi z książki „Umacnianie i Zdrowienie. Dać Nadzieję.” Słowa te wypowiedziała osoba, która mimo diagnozy, skończyła studia, jest aktywna zawodowo i pracuje jako psycholog3.
U Elyn Saks w okresie studiów w latach 80-tych zdiagnozowano schizofrenię. Dzięki wsparciu rodziny i lekarza podjęła trud zapanowania nad chorobą, angażując się w proces zdrowienia. Efektem wysiłków było prawidłowe funkcjonowanie, założenie rodziny i sukces zawodowy. Elyn jest profesorem prawa, psychologii, psychiatrii i nauk behawioralnych na Uniwersytecie Południowej Kalifornii. Jest autorką popularnej książki4.
Praca pełni rolę terapeutyczną, rehabilitacyjną, wpływa korzystnie na poczucie własnej wartości, pozwala na tworzenie więzi z innymi, może zapewnić samodzielność finansową, znacząco wpływa na jakość życia. Angażując się w działania zawodowe zapominamy o własnych problemach. Praca jest nadzieją na lepsze, ciekawsze życie.
Aktywność zawodowa osób zmagających się z problemami natury psychicznej stoi w całkowitej opozycji do stygmatyzacji i dyskryminacji ich przez społeczeństwo. „Musimy umieć pogodzić dwie myśli jednocześnie: zaakceptować fakt, że wyzdrowienie jest możliwe i zaakceptować to, że nie wszyscy wyzdrowieją. I obie te myśli są równie ważne. Musimy oferować najlepsze możliwe leczenie, aby pomóc ludziom wyzdrowieć na tyle, na ile mogą wyzdrowieć. Musimy także otoczyć ich opieką i wsparciem, bez moralizowania, wiedząc, że czasem wszyscy robimy, co w naszej mocy, a ludzie i tak wciąż cierpią.”3.
Postęp naukowy zapewnia efektywniejsze leczenie. Pojawiają się nowe leki, dzięki którym oddziaływania farmakologiczne są o wiele skuteczniejsze niż kilkanaście lat temu. Ale żadna terapia nie zastąpi kontaktu z drugim człowiekiem, spotkania z nim, rozmowy, zaufania. Może to być lekarz, terapeuta, asystent zdrowienia, ktoś kto pomoże zrozumieć chorobę i da nadzieję na wyzdrowienie.
Obecnie największym problemem wydaje się być nie brak wiedzy medycznej, właściwej diagnozy, optymalnej terapii czy farmakoterapii, ale społeczna stygmatyzacja. Osoby borykające się z problemami psychicznymi nie od razu trafiają do lekarza, ponieważ obawiają się przypięcia łatki psychola, wariata. Z powodu dyskryminacji wielu chorych woli zamknąć się w domu i nie podejmować działań w kierunku aktywności zawodowej.
Marzena Tucka – terapeutka środowiskowa, specjalistka pracy socjalnej, pracuje w Środkowopomorskim Centrum Zdrowia Psychicznego.
- Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Raport końcowy, część 5. Perspektywa osób chorych psychicznie. Warszawa 2009; PFRON.
- http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_1_2018/93Babicki_PsychiatrPol2018v52i1.pdf
- Lauveng, Powrót do zdrowia i tożsamości [w:] Umacnianie i Zdrowienie. Dać Nadzieję. pod red. A. Cechnickiego, A. Liberadzkiej, Kraków 2015, s. 25.
- A. Lieberman, Czarna Owca Medycyny. Nieopowiedziana historia Psychiatrii, Poznań 2020.