Fakty na temat stygmatyzacji – fakt nr 9 | Elżbieta Filipow

 

Stygmatyzacja wynika z niewiedzy, lęku, negatywnego podejścia. Opiera się na krzywdzących stereotypach. Sprawia, że na człowieka patrzymy przez pryzmat choroby i nadanej etykietki. Stygmatyzacja dehumanizuje. Niesie za sobą poważne koszty społeczne: dla naznaczonych i dla ich bliskich. Co warto o niej wiedzieć? Przedstawiamy 10 najważniejszych faktów na temat stygmatyzacji.

 

Osoby doświadczone kryzysem psychicznym boleśnie odczuwają ujawniane wobec nich negatywne postawy społeczne.

Osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego zdają sobie sprawę z negatywnych konsekwencji swojej etykietki. Z badań Linka wynika, że chorzy, mając świadomość, jakie znaczenia wiążą się z etykietką osoby chorej psychicznie, w rezultacie spodziewają się, że zostaną odrzuceni w interakcjach z innymi ludźmi. W efekcie taki mechanizm dewaluacji i nienawiści wobec samego siebie obniża poczucie ich własnej wartości i skuteczności w działaniu, wpływając np. na gorsze wykonywanie pracy zarobkowej.

 

Skoro etykietka osoby chorej psychicznie nacechowana jest tak negatywnym wyobrażeniem i przekonaniami, nietrudno się domyślić, jak bolesna jest świadomość jej posiadania. Coraz częściej w badaniach nad zdrowiem psychicznym wspomina się o kwestii „podatności na zranienie” (vulnerability) pacjentów korzystających z ochrony zdrowia psychicznego. Tego rodzaju wrażliwość bywa powiązana nie tylko z samymi objawami, które mogą osłabiać poziom funkcjonowania osób z doświadczeniem kryzysu. Wiąże się ona również z odczuwaniem wstydu z powodu problemów zdrowotnych, a wstyd ten niekiedy promieniuje na innych członków rodziny osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego. Warto dodać, że nie mamy  tu na myśli wstydu, który ma pozytywne funkcje społeczne, np. gdy wstydzimy się, jeżeli w towarzystwie popełniliśmy jakiś nietakt. Jest to tzw. toksyczny wstyd, który nie przynosi żadnych pozytywnych konsekwencji dla osób go doświadczających. Raczej jest czymś, co powoli „wyniszcza człowieka od środka”.

 

Sama wrażliwość jest cechą, którą często wymienia się jako typową właściwość osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego. W neutralnym wydźwięku tego słowa, jest to cecha pożądana moralnie i społecznie, jako wyraz troski o otoczenie. Bywa kojarzona jako właściwość ludzi zaangażowanych społecznie w różne misje, np. walki o prawa człowieka, prawa zwierząt lub o naszą planetę. Jednak w przypadku osób doświadczających kryzysów zdrowia psychicznego może być odbierana jako pewnego rodzaju „miecz obosieczny”. Z jednej strony jest to bardzo wartościowa cecha w interakcji z ludźmi. Pozwala na wzmocnienie więzi z innymi oraz na zjednoczenie się w aktach aktywizmu społecznego, któremu przyświecają wyższe wartości. Z drugiej strony, wrażliwość obraca się przeciwko samym cierpiącym z powodu kryzysów zdrowia psychicznego. Może być bowiem odczuwana w sposób bardzo intensywny. Trudność może sprawiać np. stawianie granicy innym ludziom wtedy, gdy interakcje z nimi powodują przypływ wielu trudnych emocji, które ciężko jest w sobie „pomieścić”. Naraża to chorych na kolejne zranienia, mimo tego, że i tak często bywają już bardzo doświadczeni różnymi zranieniami w interakcjach społecznych.

 

Antoni Kępiński swoją pracę pod tytułem Schizofrenia rozpoczyna dedykacją „tym, którzy więcej czują i inaczej rozumieją i dlatego bardziej cierpią, a których często nazywamy schizofrenikami”. W innym miejscu książki autor pisze: „naskórek psychiczny w schizofrenii nie grubieje […] a ich wrażliwość [chorych] utrzymuje się na poziomie wieku dziecięcego czy wczesnodziecięcego”. Parafrazując nieco Kępińskiego, skóra osób z doświadczeniem kryzysu zdrowia psychicznego bywa w pewnych miejscach cienka niczym pergamin, w innych – twarda z powodu wielu niezabliźnionych zranień, będących konsekwencją wielokrotnych doświadczeń odrzucenia, wykluczenia i braku akceptacji związanych z mechanizmem stygmatyzacji.

Elżbieta Filipow – socjolożka i filozofka.

 

 

Opracowane na podstawie:

Heatherton, T. F, Kleck, R., Hebl, M. R., Hull, J. G. (red.), Społeczna psychologia piętna, tłum. Józef Radzicki, Marcin Szuster, Teresa Szustowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Link, B. G., ‘Understanding labeling effects in the area of mental disorders: An assessment of the effects of expectations of rejection’, American Sociological Review, 1987, 52: 96-112.

Kępiński, A., Schizofrenia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1972.