Autostygmatyzacja, wynikająca wtórnie z procesu stygmatyzacji, reprezentuje zjawisko, w którym osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi internalizuje i stosuje negatywne etykiety wobec samej siebie. Ten proces może być rezultatem obaw przed osądem ze strony otoczenia, np. „nie zdradzę nikomu, że borykam się z depresją, bo obawiam się, że ludzie uznają mnie za słabego/słabą” lub „jeśli powiem, że byłem/am w szpitalu, to ludzie przestaną mnie lubić, będą się ode mnie oddalać, uznając mnie za nienormalnego/nienormalną”.
Autostygmatyzacja manifestuje się poprzez deprecjonujące myśli dotyczące samego siebie, co prowadzi do obniżenia poczucia własnej wartości i utrudnia proces zdrowienia oraz wsparcie samego siebie w poprawianiu stanu psychicznego. Autostygmatyzacja często wynika z percepcji, jaką osoba ma co do tego, w jaki sposób społeczeństwo ją postrzega, niezależnie od stanu faktycznego. Jednocześnie obecność stygmatyzacji w otoczeniu może wzmacniać negatywne przekonania związane z postrzeganiem samego siebie przez jednostkę doświadczającą kryzysu.
Kiedy dochodzi do autostygmatyzacji? Często dzieje się tak, gdy jednostka dorasta i przebywa w silnie oceniającym środowisku rodzinnym i rówieśniczym – wówczas także wobec samego siebie/samej siebie może być nadmiernie oceniająca. Jeśli w otoczeniu danej osoby istnieje wiele negatywnych przekonań dotyczących konkretnego problemu, z którym się boryka, może to prowadzić do narastania negatywnych przekonań o sobie.
To wpływa na kształtowanie się przekonań jednostki dotyczących tego, jak potencjalnie inni ją postrzegają. Na przykład, jeśli młoda osoba jest wychowywana w przekonaniu, że zaburzenia psychiczne są oznaką słabości i są tematem, o którym się nie rozmawia, to po otrzymaniu diagnozy depresji prawdopodobnie będzie doświadczać autostygmatyzacji, uważając siebie za osobę słabą i niezdolną do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Autostygmatyzacja sprawia także, że jednostka boi się podjąć próby dzielenia się swoimi trudnościami, obawiając się potencjalnej negatywnej oceny ze strony innych.
W radzeniu sobie z autostygmatyzacją bardzo ważna jest psychoedukacja. Stanowi ona kluczowe narzędzie w pierwszej pomocy psychologicznej. Dostarczenie danej osobie informacji na temat funkcjonowania jej zaburzenia oraz sposobów radzenia sobie z nim może istotnie zmniejszyć lęk przed nieznanym i uczucie trudności związane z diagnozą. Kampanie edukacyjne, podcasty oraz profile psychoedukacyjne w internecie odgrywają istotną rolę w rozpowszechnianiu wiedzy na temat zaburzeń psychicznych, strategii radzenia sobie z nimi, miejsc, gdzie można uzyskać pomoc, oraz charakterystyki psychoterapii. Te środki mają na celu zwiększenie świadomości społecznej i eliminowanie stygmatyzacji związanej z problemami psychicznymi.
Materiał powstał na podstawie wywiadu z psycholożką Martą Roubą przeprowadzonego przez dziennikarkę, Małgorzatę Serafin.