Wśród grup międzyludzkich rozróżniamy także tytułową grupę rówieśniczą, która pozwala na budowanie wielu relacji, przy czym liczba tych interakcji nie jest nieograniczona. Co to oznacza w praktyce dla osoby, która wchodzi w środowisko rówieśników? Ten mikrosystem, z którym spotykamy się między innymi w szkole, na zajęciach dodatkowych czy wakacyjnych wyjazdach, niesie ze sobą różne konsekwencje. Pozwala wchodzić w różne związki, role oraz aktywności, obejmując osoby będące w podobnym wieku, mające zbliżone zainteresowania, a czasami także podobny status socjoekonomiczny lub taką samą płeć. Przynależność do grupy rówieśniczej sprawia, że jej członkowie nabywają nowych umiejętności, zaś ich postawy i zachowania zaczynają się kształtować.
Wśród grup międzyludzkich rozróżniamy także tytułową grupę rówieśniczą, która pozwala na budowanie wielu relacji, przy czym liczba tych interakcji nie jest nieograniczona. Co to oznacza w praktyce dla osoby, która wchodzi w środowisko rówieśników? Ten mikrosystem, z którym spotykamy się między innymi w szkole, na zajęciach dodatkowych czy wakacyjnych wyjazdach, niesie ze sobą różne konsekwencje. Pozwala wchodzić w różne związki, role oraz aktywności, obejmując osoby będące w podobnym wieku, mające zbliżonezainteresowania, a czasami także podobny status socjoekonomiczny lub taką samą płeć. Przynależność do grupy rówieśniczej sprawia, że jej członkowie nabywają nowych umiejętności, zaś ich postawy i zachowania zaczynają się kształtować.
Przynależność do grupy rówieśniczej niesie ze sobą wiele korzyści. Pozwala młodej osobie na rozwój, zachęca do nauki i stanowi wsparcie w stresujących momentach oraz w starciu z problemami. Niestety, może mieć także negatywne konsekwencje, do których zaliczamy między innymi zastraszanie i gnębienie, prześladowanie o charakterze psychicznym i fizycznym.
Wśród negatywnych aspektów przynależności do grupy znajduje się odrzucenie. Jest to jeden z przejawów braku akceptacji. Odrzucenie ma miejsce w sytuacji, gdy w danej grupie rówieśniczej (zarówno formalnej, takiej jak klasa, czy nieformalnej, jak grupa dzieci spotykających się na podwórku) jedna z osób jest traktowana inaczej – rówieśnicy dają jej odczuć, że nie chcą wspólnych relacji. Takie dziecko czy nastolatek nie jest wybierane do wspólnych zabaw, nie ma z kim siedzieć w ławce, nie jest zapraszane na urodziny – przykłady odrzucenia można mnożyć. Kończą się one upokorzeniem, a w przypadku prób wykazania własnej inicjatywy – niepowodzeniem. Wiąże się to z różnymi czynnikami (zarówno psychologicznymi, socjologicznymi, jak i pedagogicznymi) i wywołuje stres, którego skutki mogą być odczuwane nawet jeszcze w dorosłym życiu.
Osoby odrzucane dzielą się na agresywne i wycofane. Pierwsze z nich mogą być odrzucone ze względu na swoje destrukcyjne zachowania oraz brak otwarcia na współpracę w grupie, wrogość, nadmierną impulsywność, poważne problemy behawioralne, zastraszanie innych, stosowanie gróźb, trudności w regulowaniu emocji, deficyty w zakresie umiejętności społecznych, konfliktowość, etc. Dzieci wycofane z kolei unikają zaangażowania w grupie, są niepewne i lękliwe w interakcjach, często samotne.
Bycie dzieckiem agresywnym lub wycofanym, to jednak niejedyny powód odrzucenia. Wpływ na to mają także różnice fizyczne, wszelkiego rodzaju niepełnosprawności, przynależność do mniejszości etnicznej lub religijnej, trudności w nauce, inny styl ubierania się, itp.
Skutki odrzucenia mają negatywny wpływ na wiele obszarów życia, w tym na rozwój umysłowy i społeczny jednostki. Sprawia ono, że trudniej jest przystosować się emocjonalnie. Zauważalny jest związek pomiędzy odrzuceniem a trudnościami w nauce, porzucaniem szkoły i zachowaniami antyspołecznymi. Dowiedziono, że w najtrudniejszej sytuacji są dzieci jednocześnie wycofane i skłonne do agresji. Spotykają je: osamotnienie, więcej problemów w relacjach rówieśniczych, bycie ofiarami prześladowania, a w przyszłości także większe ryzyko psychopatologii.
Wieloletnie badania dowiodły, że w przeciwieństwie do dzieci akceptowanych i przeciętnie akceptowanych, dzieci odrzucone będą z większym prawdopodobieństwem wagarować, powtarzać klasę lub nawet zostaną usunięte ze szkoły. Rośnie także ryzyko ich kontaktów z policją, dlatego tak ważne jest, by przeciwdziałać odrzuceniu rówieśniczemu. Jak ro zrobić? Wskazane jest skupienie między innymi na kompetencjach rodziców, wrażliwości matczynej i ojcowskiej oraz dostępności emocjonalnej już od pierwszych chwil życia dziecka. Część badań wskazuje na to, że niekonsekwencja w wychowaniu, czy stosowanie przymusu, mogą wpływać na późniejsze trudności adaptacyjne dziecka.
Bardzo ważna w zapobieganiu odrzuceniu jest także rola szkoły, w tym pedagogów i nauczycieli, a dokładnie ich pracy z dziećmi. Pozwala ona nie tylko zapobiegać odrzuceniu dzieci przez rówieśników, ale też reagować w odpowiedni sposób, gdyby już do niego doszło (dzięki współpracy między rodzicami, dzieckiem i nauczycielem). To ważne, by przedszkola i szkoły wdrażały programy edukacyjne dla rodziców, co stanowi naukę i wsparcie w przypadku sytuacji kryzysowej oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych problemów adaptacyjnych u dziecka w przyszłości. Profilaktyka społeczna zagrożenia, którym jest odrzucenie w grupie rówieśniczej, powinna być traktowana na równi z profilaktyką chorób w medycynie.
Materiał przygotowany we współpracy z Joanną Młodzik – mgr pedagogiki resocjalizacyjnej, terapeuta środowiskowy w Centrum Zdrowia Psychicznego MEDiSON w Koszalinie.
Bibliografia:
1.Schaffer H.R. 2010 „Psychologia rozwojowa. Podstawowe pojęcia” tłum. R.Andruszko, Kraków Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
2.www.excellence-jeunesenfants.ca
3.Czerkawska M, Zaborowski Z, (1999) „Wyrównywanie postaw emocjonalnych u uczniów popularnych i odrzuconych „ Kwartalnik Pedagogiczny, nr.1, s.117-131
4.Beane A. „Protect your child from bullying. Expert advice to help you recognize,prevent, and stop bullying before your child get hurt, Jossey-Bass,San Francosco, 2008
5.Berns R.M. , „Child , Family, School Community. Socialization and support”, Thomson Wadsworth, Belmont, 2007
6.Sandstrom M.J. Zakriski A.L. „Understending the experience of peer rejection” Washington, 7.D.C.American Psychological Association, 2004
8.Musialska K. „Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej”, Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls, 2011
9.Urban B. „Kryteria , mechanizmy i konsekwencje odrzucenia dziecka przez grupę rówieśniczą” , w: B.Urban (red.) „ Społeczne konteksty zaburzeń w zachowaniu” (s.9-21), Kraków, Wydawnictwo UJ, 2001
10.Schaffer H.R.”Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość” tłum.M.Białecka-Pikul, K.Sikora, Kraków, Wyd. UJ. 2006
11.Stawicka M., Czub T. „Wymiary kompetencji opiekuńczych w pierwszym roku życia dziecka”, Forum Oświatowe, s.95-111, 2005
12.Stawicka M. „Autodestruktywność dziecięca w świetle teorii przywiązania” , Seria Psychologia, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008
13.Deptuła M. „Odrzucenie rówieśnicze. Profilaktyka i terapia”, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2013
14. Musialska K. „Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej”, Wyd.Impuls, Kraków 2011
15. Urban B. „Agresja młodzieży i odrzucenie rówieśnicze”, Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2012