Psychiatria środowiskowa to połączenie nauk psychiatrii, psychologii społecznej oraz socjologii zajmującej się procesami, jakie zachodzą w społecznościach lokalnych. Wykorzystuje środowisko lokalne w pracy z pacjentem w jego miejscu zamieszkania.
Zespół leczenia środowiskowego (ZLŚ) to specjalistyczny zespół, który tworzy terapeuta środowiskowy, psycholog, pielęgniarka, lekarz psychiatra oraz pracownik socjalny odpowiedzialny za ochronę zdrowia psychicznego społeczności z określonego regionu. Zadania członków zespołu różnią się od tradycyjnej opieki psychiatrycznej. Szczególną uwagę poświęcają oni codziennemu funkcjonowaniu pacjenta w najbliższym otoczeniu, w rodzinie, w społeczności lokalnej.
Powrót pacjenta do zdrowia to również powrót do funkcjonowania społecznego. Analiza warunków biologicznych, psychologicznych i środowiskowych pozwala zespołowi na dokładny opis funkcjonowania osoby chorującej. Nie zawsze jest konieczna hospitalizacja. Czasem pozostawienie osoby chorującej psychicznie w domu, z rodziną, w jej środowisku jest korzystniejsze dla procesu zdrowienia. Czasem wystarczy szybka interwencja zespołu, wdrożenie odpowiednich specjalistów do pracy bezpośrednio z pacjentem i jego najbliższym otoczeniem. Wyrwanie ze środowiska domowego, przeniesienie na oddział czasem powoduje głębsze zapadanie w chorobę. Pacjent w miejscu zamieszkania czuje się bezpiecznie i kryzys może przebiegać spokojniej i szybciej ustąpić.
Czasem choroba nie pozwala na leczenie domowe i pacjent musi pozostać pod całodobową obserwacją lekarza w szpitalu. Ale przy szybkiej reakcji ZLŚ, już w momencie gdy zaczyna się kryzys, czas hospitalizacji może być krótszy.
ZLŚ docierają do osób mieszkających w małych miejscowościach, daleko od dużych ośrodków miejskich. Osoby te, w momencie kryzysu, nie miałyby szans na pomoc psychiatryczno-psychologiczną. Czasami zdarza się, że osoba z diagnozą schizofrenii od lat nie była u lekarza psychiatry, nie przyjmuje leków, a swoim środowisku funkcjonuje jako „wariat”. Często żyje poza społeczeństwem, nieakceptowany, a nawet szykanowany przez własną rodzinę. Praca specjalistów ZLŚ z pacjentem, a jednocześnie z jego rodziną i środowiskiem lokalnym, sprawia, że ten „wariat” może okazać się wartościowym człowiekiem. Człowiekiem, który może samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, pracować, nawet założyć rodzinę.
Osoba nieleczona od lat, która zagraża sobie lub innym, z reguły potrzebuje hospitalizacji. Niemniej, po dobraniu odpowiednich leków, wsparciu i stałej pracy terapeutycznej, po opuszczeniu szpitala może wrócić do swoich bliskich, do społeczeństwa. Praca specjalistów ZLŚ ułatwia funkcjonowanie osób i ich najbliższych w społeczności, które często zmagają się z niemocą wobec choroby. Już samo towarzyszenie tym osobom, wspieranie, ma ogromne znaczenie dla procesu leczenia.