O zdrowiu psychicznym nie uczy się, odpowiednio szeroko, w polskich szkołach. Źródłem wiedzy są głównie media oraz własne doświadczenia. Media w bardzo różny sposób komunikują o osobach chorujących, niestety często w kategoriach sensacji.
Osoby, które mierzą się z problemami ze zdrowiem psychicznym doświadczają w naszym społeczeństwie stygmatyzacji. Źródłem tego stanu są m.in. popularne stereotypy dotyczące tej grupy. Przykładem takich nieprawdziwych przekonań jest np. to, że osoby chorujące psychicznie są niebezpieczne, mają niepełnosprawność intelektualną, nie są i nigdy nie będą samodzielne, nie mogą podejmować pracy, nie powinny pełnić ważnych ról społecznych, są nieobliczalne.
To tylko niektóre z krążących stereotypów. Zastanawiając się jaki jest powód tak silnie zakorzenionych poglądów, oczywistym wydaje się brak rzetelnej edukacji – a co za tym idzie brak wiedzy. O zdrowiu psychicznym nie uczy się, odpowiednio szeroko, w polskich szkołach. Źródłem wiedzy pozostają w takim razie głównie media i własne doświadczenia. Media w bardzo różny sposób komunikują o osobach chorujących, często w kategoriach sensacji.
W ostatnim czasie coraz częściej w mediach widoczne są osoby z doświadczeniem kryzysu psychicznego, które opowiadają o swojej chorobie – jest to trend bardzo pozytywny mając na uwadze rekomendowane formy destygmatyzacji. Oddzielną kategorią, która może kształtować opinie społeczne na temat zaburzeń psychicznych i osób nimi dotkniętych są seriale. Analizując poszczególne odcinki najpopularniejszych seriali, mamy dużo przykładów ukazywania ich jako niebezpiecznych przestępców.
- W 1151 odcinku serialu M jak miłość chorujący psychicznie Rafał podpala budynek gospodarczy (w którym zamknął dwie kobiety) oraz dom głównych bohaterów, czyli Mostowiaków.
- W 181 odcinku serialu Ojciec Mateusz, chorujący psychicznie mężczyzna porwał Ojca Mateusza, chciał go zabić i zostawić ciało księdza na rynku w Sandomierzu.
- Natomiast w 80 odcinku serialu Komisarz Alex mężczyzna, który opuścił zakład psychiatryczny w gniewie zabija swoich rodziców, podpala zwłoki matki i porywa dwunastoletnią dziewczynkę, która na końcu również prawie traci życie.
- W odcinkach 3270-3271 chorująca psychicznie Klaudia porywa Michała, w którym się zakochała, związuje go, oznajmia mu, że wcześniej zabiła jego partnerkę oraz finalnie próbuje zabić jego samego.
To tylko niektóre z przykładów negatywnego przedstawiania osoby chorującej w serialach. Warto oczywiście nadmienić, że są także bardziej pozytywne przekazy, ale jest ich zdecydowanie mniej. W serialu Klan cierpiący na schizofrenię Norbert studiuje, pracuje, jest w związku.
W 2014r. opublikowano artykuł z badania, w którym udział wzięło ponad 200 osób[1]. Wyniki pokazały, iż aż 62% badanych wiedzę na temat chorób psychicznych i osób chorujących psychicznie czerpie z filmów i programów telewizyjnych. Oczywiście nie jest to badanie reprezentatywne, nie jest wykonane na dużej grupie badawczej, ale pokazuje pewną tendencję, jasno wskazującą, iż media są istotnym przekaźnikiem wiedzy o zdrowiu psychicznym.
Jakie wnioski mogą wypływać z powyższych faktów? Otóż osoby tworzące materiały dostępne w mediach powinny zwracać zdecydowanie większą uwagę na sposób przedstawiania osób chorujących w swoich produkcjach. Oczywiście ten przekaz wcale nie musi być tylko miły i przyjemny, ale powinien być prawdziwy. Drugą istotną kwestią jest, to iż my jako odbiorcy tych komunikatów powinniśmy mieć na uwadze, iż wizerunek osób chorujących w mediach często jest nieprawdziwy, pełny sensacji i stereotypów.
Ostatnią ważną kwestią jest to, czy możemy coś z tym zrobić, zmienić sposób przedstawiania problemów ze zdrowiem psychicznym w sposób stygmatyzujący? Istnieje kilka sposobów prób zmiany obecnego stanu rzeczy, po pierwsze po prostu edukacja skierowana do całego społeczeństwa, ale także szczególnie do mediów, do artystów, do twórców. Niektórzy profesjonaliści czyli lekarze, psycholodzy, psychoterapeuci piszą także protesty do stacji telewizyjnych jako odpowiedź na kolejne krzywdzące przekazy (ja również tak robię ale do tej pory nie miało to żadnego odzewu, niestety). Być może wraz ze zmianą postaw społecznych zmieni się też sposób przekazów medialnych.
Katarzyna Chotkowska – psycholożka, psychoterapeutka w nurcie poznawczo-behawioralnym, wykładowczyni Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej oraz w Społecznej Akademii Nauk w Warszawie. Współpracuje m.in. z Fundacją eFkropka, Fundacją Itaka Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych, Fundacją Dobry Rozwój.
[1] Mroczek, B., Wróblewska, I., Kędzierska, A., & Kurpas, D. (2014). Postawy dorosłych Polaków wobec osób chorych psychicznie. Family Medicine & Primary Care Review, (3), 263-265.