Kim jest pracownik socjalny? Podstawowe obowiązki i zadania pracowników socjalnych określa Ustawa o Pomocy Społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Pracownik socjalny kojarzy się z działaniami związanymi z przyznawaniem świadczeń finansowych z pomocy społecznej lub z odbieraniem dzieci z rodzin. Jest to bardzo uproszczony obraz, często kreowany przez mass media, nie oddający idei pracy socjalnej.
Do niedawna pracownicy socjalni zatrudniani byli głównie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, czyli w ośrodkach pomocy społecznej i centrach pomocy rodzinie. Reforma w systemie ochrony zdrowia psychicznego zwiększyła obszar działalności zawodowej pracowników socjalnych. W ramach Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego powstały Centra Zdrowia Psychicznego w których bardzo ważną rolę odgrywa pomoc i wsparcie środowiskowe świadczone przez zespoły leczenia środowiskowego.
Wizyty zespołów odbywają się u pacjenta w jego miejscu zamieszkania. Zespół Leczenia Środowiskowego składa się z co najmniej dwóch osób. Tworzą go specjaliści o różnych profesjach, mogą to być psycholodzy, pielęgniarki, pracownicy socjalni i terapeuci środowiskowi. W zależności od potrzeb osób korzystających z wsparcia do grona członków zespołów leczenia środowiskowego włączani są lekarze psychiatrzy i asystenci zdrowienia. Świadczona pomoc ma charakter nie tylko czysto medyczny, ale również społeczny, psychoedukacyjny i socjoterapeutyczny.
Głównym założeniem modelu opieki środowiskowej jest pozostawienie osoby zmagającej się z zaburzeniami psychicznymi w jej najbliższym otoczeniu, w którym jednocześnie otrzymuje ona wsparcie i pomoc specjalistów. Usługa pomocowa świadczona w ramach działania zespołów leczenia środowiskowego ma charakter interdyscyplinarny i kompleksowy. Pracownik socjalny w procesie pomagania i wspierania pełni wiele ról. Od prowadzenia pracy socjalnej rozumianej jako działanie metodyczne inicjujące proces zmiany sytuacji osób i rodzin, do pełnienia roli informatora, doradcy, towarzysza, rzecznika, edukatora, terapeuty, mediatora i koordynatora.
Rola informatora, doradcy znajduje zastosowanie szczególnie w sytuacji zagubienia, bezradności wobec trudnych spraw socjalno-bytowych, które mają ogromny, często negatywny wpływ na samopoczucie psychiczne człowieka i mogą prowadzić do wykluczenia społecznego. Znajomość przepisów oraz wieloletnia praktyka w zawodzie pracownika socjalnego ułatwia organizowanie świadczeń na rzecz osób potrzebujących oraz nawiązywanie współpracy z pracownikami instytucji pomocowych takich jak: Ośrodek Pomocy Społecznej, Centrum Integracji Społecznej, Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej itp.
Działania na rzecz osób będących w kryzysie psychicznym często mają charakter rzecznictwa. Prowadzone są w celu zapobieżenia stygmatyzacji społecznej, utraty pracy, bezdomności. Pomoc w uzyskaniu należnych świadczeń z pomocy społecznej w postaci zasiłków i/lub miejsca tymczasowego pobytu wpływa na poczucie bezpieczeństwa osoby w kryzysie psychicznym. Zdarza się, że osoby z zaburzeniami psychicznymi skonfliktowane są z najbliższym otoczeniem. Na ogół wynika to z niezrozumienia przez rodzinę, kolegów, sąsiadów zachowań spowodowanych chorobą. W takich sutyacjach pracownik socjalny występuje w roli mediatora, także w zetknięciu z urzędnikami różnych instytucji.
Model opieki środowiskowej nakazuje współpracę z rodziną osoby zmagającej się z problemami natury psychicznej. Specjaliści mają możliwość poznania rodzinnego środowiska osoby chorej i identyfikacji czynników wpływających na kształtowanie się cech charakteru. Przy głębszym poznaniu można określić stopień zaspakajania potrzeb poszczególnych członków rodziny. Edukacja w zakresie korelacji zachowań ze strony otoczenia rodzinnego i pacjenta to istotny element oddziaływań terapeutycznych.
Jednym z ważniejszych elementów w działalności pomocowej jest nawiązywanie relacji z osobą wymagająca wsparcia. Od jakości relacji interpersonalnej między pomagającym, a wspomaganym, od zaangażowania obu stron w proces zdrowienia, od tego czy relacja jest dobra i oparta na zaufaniu oraz autentyczności zależy efekt końcowy oddziaływań terapeutycznych. Oprócz wiedzy merytorycznej osoby pomagającej istotna jest jej postawa wobec innych ludzi – empatyczna, akceptująca, szanująca ich godność. Rola towarzysza osoby w kryzysie psychicznym przeciwdziała poczuciu osamotnienia i izolacji społecznej.
Praca w modelu psychiatrii środowiskowej opiera się na interwencji wielodyscyplinarnej. Konieczna jest współpraca specjalistów z różnych branż. Pracownik socjalny staje się koordynatorem działań na rzecz osoby znajdującej się w kryzysie psychicznym. Do zadań koordynatora opieki należy:
- identyfikacja potrzeb zdrowotnych, społecznych, zawodowych
- określenie możliwości realizowania potrzeb w oparciu o infrastrukturę lokalnej społeczności
- informowanie o przysługujących świadczeniach opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, ubezpieczenia społecznego
- współtworzenie planów terapii i leczenia
- informowanie pacjenta o procesie terapii i leczenia
- koordynowanie współpracy i wymiany informacji między osobami udzielającymi świadczeń opieki zdrowotnej
- pomoc i wsparcie pacjentów w kontaktach z podmiotami zewnętrznymi
- współpraca z rodziną, przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym pacjenta.
Pracownicy socjalni zatrudnieni w Centrach Zdrowia Psychicznego podnoszą swoje kwalifikacje uczestnicząc w szkoleniach. Nabywają kompetencji terapeuty środowiskowego. Stają się pracownikami wszechstronnymi, udzielają wsparcia informacyjnego w zakresie pomocy materialno-bytowej i od strony psychologicznej.
Celem działalności zespołów leczenia środowiskowego jest poprawa jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi, jednocześnie umożliwiając im pozostawanie w najbliższym środowisku. Taka forma opieki w przeciwieństwie do opieki instytucjonalnej zapobiega procesowi stygmatyzacji, autostygmatyzacji i izolacji społecznej.
Autorka: Marzena Tucka – terapeutka środowiskowa, specjalistka pracy socjalnej, pracuje w Środkowopomorskim Centrum Zdrowia Psychicznego.
Bibliografia
- Praktyka pracy socjalnej, red. naukowa E. Grudziewska, M. Sędzicki, Warszawa 2018.
- Standard organizacyjny opieki zdrowotnej w Centrum Zdrowia Psychicznego założenia projektu,
Biuro ds. pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, Warszawa 2020.
- Pracownik socjalny w perspektywie zarządzającego procesem zmiany. Wykorzystanie teorii
zarządzania do rozwoju kompetencji pracownika socjalnego. B. Kowalczyk, J. Kowalczyk, A.
Karczewska, Warszawa 2020.
- file:///C:/Users/hp/Downloads/56556-148513-1-PB.pdf Psychiatria środowiskowa z punktu
widzenia wybranych potrzeb psychologicznych, A. Żaroń.